z Pewli Wielkiej, ur. 1930 – zm. 2014

Należał do najbardziej aktywnych zabawkarzy ludowych Żywiecczyzny. Urodził się 1 stycznia 1930 roku w Pewli Wielkiej. Pracował na własnym niewielkim gospodarstwie rolnym, dodatkowo trudniąc się obróbką drewna i zabawkarstwem.

Struganiem zabawek zajmował się od dziecka, naśladując dziadka Karola i ojca Jana, również znanych zabawkarzy. Od nich też przejął wiele wzorów. Asortyment zabawek wytwarzanych w rodzinie Lachów był niegdyś spory. Jeszcze ojciec wykonywał bardzo pracochłonne zabawki mechaniczne. Specjalnością były kolorowe taczki z budką dla ptaków i ptaszkami poruszającymi się w rytm toczonej zabawki. Ale były też kołyski, bryczki, klepoki, które Stanisław Lach realizował wyłącznie na specjalne zamówienie lub na konkursy i wystawy sztuki ludowej.

Przez wiele lat współpracował z Cepelią, za pośrednictwem której jego wyroby trafiały nie tylko na rynek krajowy, ale i za granicę: do Francji, Niemiec, Włoch, Anglii, Stanów Zjednoczonych, a nawet Japonii. Uczestniczył w konkursach i wystawach sztuki ludowej m.in. w Żywcu, Zabrzu, Bytomiu, Krakowie, Warszawie, Kielcach, Toruniu, Rabce. W ogólnopolskim konkursie „Twórczość ludowa dla dziecka” (1976) za barwne koniki zwane „wyścigowcami” otrzymał wyróżnienie.

„Wyścigowce” – najbardziej popularne z zabawek Stanisława Lacha, charakteryzowały się smukłą sylwetką, długimi nogami i zgrabnym pyskiem (czasami twórca umieszczał na nich jeźdźca, ułana w zielonym uniformie). Pozostawiał je w stanie surowym, rzezając jedynie grzywę i siodło albo malował według tradycyjnego wzoru. Najpiękniejsze były czerwone ze zdobieniami w innych kolorach. Grzywa, ogon i kopytka znaczone były z zasady czarnymi plamami; na czarno malowane były też uzda i uprząż, a zdobione białymi kropkami; szafirowe lub zielone siodło często miało ornament roślinny – biały kwiat. Większość koników wykonywał ręcznie, posługując się tradycyjnymi narzędziami. W pracy przez wiele lat pomagała mu żona Czesława oraz synowie, przede wszystkim Władysław.

Stanisław Lach prowadził zajęcia z zabawkarstwa w ramach edukcji folklorystycznej w szkołach i ośrodkach kultury beskidzkiego regionu. Był członkiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Często uczestniczył w wystawach i kiermaszach sztuki ludowej organizowanych podczas imprez folklorystycznych w całej Polsce. Jego prace były prezentowane w Niemczech, Francji, Bułgarii, wielokrotnie w Słowacji i Czechach. Wiele z nich znajduje się w muzeach etnograficznych i regionalnych, także poza granicami kraju. Otrzymał wiele nagród w konkursach na zabawki ludowe. Uhonorowany nagrodą Ministra Kultury i Sztuki za kontynuowanie tradycji zabawrastwa (1978) i Nagrodą im. Oskara Kolberga (1994). Zmarł 18 sierpnia 2014 roku.