80 lat temu (1937) rodzeństwo Joanna Wilczkowa i Sandor Lattyak (Łaciak), spadkobiercy sołtysiej rodziny Moniaków, przekazali na rzecz Skarbu Państwa czterohektarową posesję z dworem i budynkami gospodarczymi, w parkowym otoczeniu. Ich życzeniem było „zabezpieczenie dla przyszłości starodawnego charakteru tego osiedla dworskiego w formie muzeum”. Taki był początek współczesnego Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej. Dziś to teren obejmujący 12 ha i prawie 60 obiektów.

Muzeum eksponuje budownictwo mieszkalne wraz z wyposażeniem, zabudowania gospodarcze, lamus, piwnicę, pasiekę oraz tartak, folusz, kuźnię, młynotartak (jeden z obiektów prezentujących przemysły chłopskie na Orawie) i olejarnię. Są ponadto dwie karczmy z Podwilka. Obejrzeć można niemal trzydzieści ekspozycji obrazujących życie szlachty oraz chłopów o różnym stopniu zamożności, w okresie od XVIII do XX w.

Zagroda Moniaków to drewniany dwór typowy dla lokalnego budownictwa, pokryty czterospadowym dachem krytym gontem, z dymnikami wyprowadzającymi dym z kurnego wnętrza. Starsza część z czarną izbą, białą izbą i komorą pochodzi z XVII stulecia. W czarnej izbie, z glinianą polepę, odbywało się wiele czynności gospodarskich (np. gotowano, ustawiając na nalepie garnki na dryfusach – trójnogach, w maśniczce robiono masło, w stępach tłuczono jęczmień na kaszę, kobiety przędły na wrzecionach, a koło pieca w żerdkowym kojcu trzymano drób i króliki). Izba biała (bez dymu, tzw. świetnica) była miejscem wypoczynku i przyjmowania gości. Ma podłogę z drewnianych fosztów. Elementem dekoracyjnym jest kilkupoziomowa półka zwana listwą, z talerzami i fajansowymi kubkami, zwieńczona obrazami świętych malowanymi na szkle. W 1784 r. powstało drugie skrzydło. Reprezentacyjną izbą dworu stał się salon nazywany świetlicą, wypełniony meblami w stylu biedermeier i Ludwika Filipa.

W zagrodzie Paś-Filipka obejrzymy wystawą tkactwa z całym osprzętem pomocniczym i trzema warsztatami. W chałupie Dziubka z Kotliny Orawsko-Nowotarskiej weselną (układ stołów, hierarchiczne rozmieszczenie gości, stroje). Jest zagroda najbiedniejszych mieszkańców, z końca XIX w. W zagrodzie in situ Misinców poznać możemy typowe wyposażenie, a w jej skład wchodzą także kuźnia, piwnica ziemna, studnia oraz ogródek warzywno-kwiatowy i sad. I tak dalej. W olejarni podglądamy, jak tłoczono olej; w foluszu pokazywane jest spilśnianie sukna; a w tartaku stary sposób obróbki drewna (cała konstrukcja z różnorakimi mechanizmami). Jest w Zubrzycy zestaw małej architektury – płotki, mostki, studnie, altany.

Od 2001 r. Muzeum prowadzi zajęcia pn. „Muzealne ścieżki edukacyjne”. Jest opowieść np. o tym, „Jak to ze lnem było”. Ścieżka „Od ziarna do chleba” zaczyna się od młócenia cepami, potem jest czyszczenie ziarna na przetakach, mielenie na żarnach, wreszcie zarabianie ciasta i przygotowanie posiłku w formie moskoli. „Ścieżka przemysłu chłopskiego na Orawie” pokazuje rozwiązania techniczne, sprzęty i narzędzia potrzebne do pracy w młynie czy olejarni.

Zubrzyckie muzeum to miejsce żywe, proponujące cały zestaw atrakcyjnych form spędzania czasu. Prezentacje starych instrumentów, skubarki, „Kolędowanie w Muzeum”, majówki, liczne warsztaty, wystawy (również sztuki współczesnej) i spotkania, a nawet Festiwal Muzyki Kameralnej – długo można wymieniać. Rozwój Parku na przestrzeni ostatnich lat to m.in. rekonstrukcja zabytkowego zespołu kościelnego z Tokarni, a także odbudowa zabytkowego zespołu plebańskiego z Podwilka (to centrum administracyjne i miejsce spotkań oraz wystaw). Powstały amfiteatr i plac zabaw dla dzieci. Wciąż realizowane są nowe projekty, lata 2017–2018 to m.in. tworzenie kolejnych ścieżek przemysłu wiejskiego, związanych z płóciennictwem i farbiarstwem.

Muzeum – Orawski Park Etnograficzny
34-484 Zubrzyca Górna
tel. (+48) 18 28 527 09
e-mail: biuro@orawa.eu, muzeumope@poczta.onet.pl
www.orawa.eu