EtnoVýchova – Koncept, ciele, úlohy
EtnoEdukacja to jedna z form edukacji regionalnej i wychowania przez kulturę ludową. Głównym celem jest zaangażowanie, zwłaszcza dzieci i młodzieży, w ochronę, kultywowanie i popularyzowanie tradycji i dziedzictwa kulturowego regionu Beskidów (m.in. w zakresie folkloru, sztuki ludowej, rękodzieła ludowego, gwar i dialektów języka polskiego). To właśnie tu – w Beskidzie Żywieckim, Beskidzie Śląskim i na Orawie – do dziś zachowała się żywa kultura ludowa, której dorobek jest pielęgnowany i kultywowany z wielkim pietyzmem. Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej chce, aby wartości kultury ludowej były społecznie uświadamiane, doceniane i wykorzystywane jako czynnik dynamizujący rozwój. Bo funkcjonująca w nowoczesności kultura ludowa stanowi część żywej, zorientowanej na wspólne doświadczenie i użyteczność, kulturowej i społecznej praktyki, a jej składowe to równorzędne i niesprzeczne elementy kultury współczesnej.
EtnoEdukacja przywołuje dawne zwyczaje, zjawiska, postacie. Pozwala poznać życie przodków i odkryć wyjątkowość własnego otoczenia. Uczy dumy z miejsca, w którym się żyje, otwartości, postaw dialogowych, patriotyzmu i tolerancji. Daje możliwość wielopokoleniowej wymiany – integracji i współdziałania przedstawicieli różnych grup wiekowych i różnych środowisk, twórców i młodych amatorów. Angażuje w rozmaite formy aktywności twórczej. Rozbudza indywidualną ekspresję artystyczną. Pozwala zdobywać umiejętności. Ujawnia talenty. Inspiruje do samodzielnego tworzenia treści kultury. Stwarza warunki do konfrontacji, oceny i wymiany doświadczeń. Uczy krytycznego myślenia. Kształtuje i podnosi kompetencje kulturowe. Upowszechnia dobre wzory. Rozwija osobowość, wyobraźnię i poczucie własnej wartości. Jest źródłem indywidualnych przeżyć i sposobem rozładowania emocji. Stanowi alternatywę dla braku pomysłów na gospodarowanie wolnym czasem oraz formę profilaktyki społecznej i resocjalizacji. Promuje dziedzictwo kulturowe regionu.
Tradycja domaga się praktykowania. Tylko wtedy może żyć, wtedy coś znaczy, czyli opowiada i tłumaczy jakiś obszar rzeczywistości. Tradycja rozumiana jako praktykowanie służy budowaniu wspólnoty. Tworzy też pomost między przeszłością a teraźniejszością – sprawia, że przeszłość staje się bardziej czytelna. Płaszczyzna ludzka jest w tym najistotniejsza. Praktykowanie tradycji oparte jest na spotkaniu.*
Istotą EtnoEdukacji jest przekazywanie i praktykowanie rodzimej kultury ludowej – działania kształcące tożsamość kulturową i poczucie odpowiedzialności za kulturę własnej społeczności widzianej w skali lokalnej, regionalnej i narodowej. EtnoEdukacja przede wszystkim służy – dzieciom, młodzieży, ale i osobom dorosłym. Oferuje działania stymulujące i maksymalizujące ich potencjał rozwojowy: umysłowy, emocjonalny i moralny. Szanuje podmiotowość twórców, uczestników i ich opiekunów.
ROK stawia na edukację w oparciu o naturalny proces przekazywania kompetencji kulturowych: od starych mistrzów do młodszego pokolenia; ze wskazaniem najlepszych wzorców i metod kontynuowania ludowych tradycji. Odbiorcy najpierw poznają rodzime tradycje, następnie zostają włączeni do praktycznych, twórczych działań na rzecz ich zachowania i popularyzacji. Ważny jest żywy, bezpośredni, spontaniczny kontakt – odkrywanie i współtworzenie świata folkloru; przeżycie i zrozumienie własnej tożsamości kulturowej. Bo tylko tak można zdać sobie sprawę z bogactwa, piękna kultury ludowej oraz jednocześnie zrozumieć jej odrębność i istotę.
Etnoedukacja daje dzieciom i nie tylko, możliwość obcowania z kawałkiem rzeczywistości, kultury, dziś mało dostępnej. Ma więc walory poznawcze, poszerza horyzonty, ale też daje nową perspektywę na to, co nas otacza. Pogłębia świadomość siebie, swojego miejsca na świecie, w przestrzeni, kulturze i społeczności. To także zachęta do bycia twórczym i aktywnym uczestnikiem kultury, a nie tylko jej konsumentem. Bez wątpienia jest jednym z najistotniejszych zadań współczesnej edukacji.*
EtnoEdukacja zakłada uzyskanie rezultatów w trzech obszarach: wiedzy, umiejętności i kompetencji kulturowych. Adresat etnoedukacyjnych zajęć:
- zna, chroni i kultywuje tradycję regionu Beskidów,
- integruje się międzypokoleniowo,
- buduje więzi,
- nabywa tożsamość kulturową,
- czuje się odpowiedzialny za kulturę własnej społeczności,
- jest otwarty i ciekawy świata,
- rozwija się mentalnie i duchowo,
- myśli i działa kreatywnie,
- uczestniczy w kulturze w sposób świadomy i twórczy.
*Cytaty pochodzą z książki „Etnopedagogika a współczesna edukacja dzieci”, red. M. Smólczyńska, B. Kafel, Nowy Sącz 2012.